Uluslararası ticaret iş dünyasına yeni açılımlar sağlarken bir yandan da, ülkeler farklı hukuk sistemlerine ve farklı mevzuatlara sahip olduklarından, birbirlerini yeterince tanıyamayan ve güven duyamayan ticaretle uğraşan taraflar açısından riskler yaratmaktadır.
İhracatçılarla ithalatçıların karşılaştıkları ikilem; makul bir risk düzeyinde uluslararası ticarete nasıl dahil olacaklarıdır.
İhracatçı ve ithalatçı açısından temel riskler nelerdir?
İTHALATÇI : Malların zamanında ve sipariş edildiği şekilde yüklenmemesi,
İHRACATÇI : Ödemenin zamanında yapılmaması.
İthalatçı ve ihracatçı için çeşitli düzeyde risk üstlenecekleri ödeme şekilleri şunlardır:
Akreditifli Ödeme Vesaik Mukabili Ödeme
Mal Mukabili Peşin Ödeme
AKREDİTİFLİ ÖDEME
Alıcının (amir) talep ve talimatına dayanarak bir bankanın (amir banka), belirli bir tutara kadar ve belirli bir vade içinde, akreditifte öngörülen şartlara uygun belgelerin ibrazı karşılığında satıcıya (lehdar) ödeme yapacağını taahhüt etmesidir.
Akredirtif ile, uluslararası ticari faaliyetler bankalar tarafından düzenlenmiş, taraflar için bir çeşit güvence unsuru sağlamış, akreditif koşulları yerine getirildiğinde ödeme garantilenmiş ve ödeme
belgelere dayandırılmış olmaktadır.
Akreditifli işlemler Milletlerarası Ticaret Odası’nın 500 sayılı “Vesikalı Krediler İçin Yeknesak Teamüller ve Uygulamalar” isimli broşürüne tabidir. Söz konusu broşür, akreditifte aksi belirtilmemiş ise, tüm taraflar için bağlayıcıdır.
Akreditifte, bankalarca mallar değil, belgeler göz önünde bulundurularak işlem yapılır.
Akreditif;
Dönülemez / teyitli
Dönülemez / teyitsiz
veya
Dönülemez / teyitsiz
olabilir.
Akreditifler, vasaik (belgeler) ibrazında ödeme, vadeli (ertelenmiş) ödeme, kabul veya iştira yollarından biri ile kullanılacak şekilde açılabilir.
Akreditifin açılması satış sözleşmesi ile kararlaştırılır. Bu satış sözleşmesinin hükümlerini yerine getirmek üzere ithalatçı, kendi bankasına (amir banka) akreditif açma teklifinde bulunur.
Akreditif bu banka tarafından açılarak ihracatçının ülkesindeki bir bankaya gönderilir. İhracatçının bankası akreditifin açıldığını ihracatçıya ihbar eder.
Bunun üzerine ihracatçı malı yükler ve akreditif uyarınca ibraz etmesi gereken belgeleri de (vesaik) akreditife aracılık eden bankası aracılığıyla, ithalatçının bankasına gönderir.
İbraz ettiği belgelerin akreditif şartlarına uygun olması durumunda ihracatçıya ödeme bankaca yapılır.
İthalatçının bankası mal bedelini ithalatçıdan tahsil ederek, malları gümrükten çekmesi için belgeleri teslim eder.
Akreditifin İhracatçı açısından sağladığı fayda;
Ödemenin güvence altına alınması,
Akreditif, akreditifi açan banka ile ihracatçı arasında yapılan bir sözleşmedir.
İhracatçı ödeme için ithalatçıya bağlı değildir.
Ödeme, ithalatçıdan değil bankadan sağlanacaktır.
Akreditifin İthalatçı açısından sağladığı fayda;
Yüklemenin yapıldığını gösteren uygun belgelerin ibrazı
Akreditifi açan banka ödemeyi, ihracatçının yüklemeyi zamanında ve akreditif koşullarına uygun şekilde yaptığını kanıtlayan belgelerin ibrazı halinde yapar.
VESAİK MUKABİLİ ÖDEME
Tahsil, ihracatçının sattığı malların bedelini ithalatçıdan alabilmek için bir bankanın hizmetlerinden yararlanması demektir.
Vesaik Mukabili Ödeme Şeklinde, İhracatçı malları yükledikten sonra, ülkesindeki bir banka veya ithalatçının ülkesinde bulunan temsilcisi aracılığıyla, sevk belgelerini ithalatçının ülkesindeki bankaya tahsil talimatı ekinde gönderir ve karşılığının ödenmesinden veya düzenlediği poliçenin ithalatçı tarafından kabulünden sonra ithalatçıya teslim edilmesini ister. İthalatçının bankası, İthalatçı ödemeyi yapmadan, poliçeli işlemlerde ise, poliçeyi kabul etmeden, malı gümrükten çekebilmesi için gerekli olan belgeleri (sevk belgesi, tafura vb) teslim etmez.
Tahsil işleminde bankalar ihracatçıya karşı herhangi bir ödeme taahhüdü altına girmezler.
Tahsil işlemleri Milletlerarası Ticaret Odası’nın 522 sayılı “ Tahsiller için Yeknesak Kurallar” isimli broşürüne tabidir.
Mal veya hizmetinin karşılığını tahsil işlemi bazında tahsil etmeye karar veren bir ihracatçı, derecesi ne olursa olsun bir riske giriyor demektir. Çünkü malının sevkini veya hizmetin yapılmasını, parasının ödeneceğini güvence altına almadan önce gerçekleştirmektedir.
Bu nedenle tahsil işleminde İhracatçının,
İthalatçıya karşı güveninin tam olması,
İthalatçının ödeme gücü hakkında kuşkusunun bulunmaması,
Malın ithal edildiği ülkedeki siyasi, ekonomik ve hukuki şartların dengeli olması gerekmektedir.
MAL MUKABİLİ ÖDEME
Mal Mukabili Ödeme, İthalatçının satın aldığı malın bedelini, o malın satış sözleşmesinde gösterilen varış yerine gelmesi ve teslim alınmasından sonra ödemesidir.
Bu ödeme şeklinde ihracatçı malları alıcı adına sevk ettikten sonra, malı temsil eden belgeleri ithalatçıya, ya doğrudan ya da bedelsiz teslim koşuluyla banka aracılığıyla gönderir. İthalatçı malları gümrükten çektikten sonra mal bedelini öder.
Bu ödeme şeklinde, ithalatçı, ödeme yapmadan malları gümrükten çekeceği ve kontorl imkanı bulacağı için avantajlıdır. İhracatçı ise, ithalatçının mal bedelini ödememesi riski ile karşı karşıyadır.
Mal bedelinin ödenmesinin güvence altına alınması, ihracatçının ithalatçı üzerine çekeceği poliçenin ithalatçı tarafından kabul edilmesini takiben bankanın aval vermesi ile sağlanabilir.
PEŞİN ÖDEME
Peşin Ödeme, İthalatçının mal bedelini kendi bankası aracılığyla ihracatçıya ödemesi, ihracatçının da bedelini tahsil ettiği malı sonradan ithalatçıya göndermesi suretiyle gerçekleşir.
Burada ithalatçının ihracatçıya tanıdığı bir kredi söz konusudur.
Bu ödeme şeklinde, malın ihracatçısı tamamen güvende olduğu halde ithalatçı riskle karşı karşıyadır.
İhracatçı malları göndermez veya gönderdiği mallar siparişe uygun bulunmazsa ithalatçı güç durumda kalıp, zarara uğrayabilir.
Bu nedenle alıcının satıcıya güven duyması şarttır.